28 Şubat'ta gökyüzü şöleni! Peki ya 7 gezegenin hizalanması ne anlama geliyor?

Venüs, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün gezegenleri, Ocak ve Şubat aylarında bulutsuz gecelerde gözlemlenebilir. Şubat ayında, yalnızca bir geceliğine Merkür de bu gezegenlere katılarak yedi gezegenin hizalanmasını sağlayacak ve bazı bölgelerden gözlemlenebilecek.

Bu tür olaylar sadece astronomi tutkunları için bir gösteriden ibaret değil. Güneş Sistemi'ne etkisi olabilir ve güneş sistemindeki yerimize dair yeni ipuçları sunma potansiyeline sahiptir.

Güneş Sistemi'ndeki sekiz büyük gezegen aynı düzlemde yer alır ve her biri farklı hızlarda güneşin etrafında döner. Merkür, en yakın gezegen olarak yörüngesini 88 günde tamamlar; Dünya 365 günde, Neptün ise 60.190 günde, yani 165 Dünya yılı süresinde tamamlar.

Gezegenlerin farklı hızları bazen bunların Güneş’in aynı tarafında hizalanmalarına neden olur. Yörüngeler aynı çizgide hizalanınca, birden fazla gezegen geceleri aynı anda gözlemlenebilir. Nadiren gezegenler, güneşin ekliptik yörüngesi boyunca hizalanarak tüm gezegenler aynı anda görünür hale gelir.

Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn çıplak gözle görülebilecek kadar parlakken, Uranüs ve Neptün için dürbün ya da teleskop gereklidir.

GEZEGEN DİZİLİMİ NEDİR VE NE ZAMAN GÖRÜLEBİLİR?

Ocak ve Şubat aylarında bu olay gözlemlenebilir. Gezegenler tamamen hizalanmasa da, güneş sistemi düzlemi boyunca bir yay halinde sıralanacaklar.

Ocak ve Şubat’ta bulutsuz gecelerde Merkür dışında tüm gezegenler gözlemlenebilir. Bu duruma bazen "gezegen geçit töreni" denir. Ancak, 28 Şubat’ta hava koşulları uygun olursa, tüm yedi gezegen dünya üzerindeki gözlemciler tarafından görülebilecek.

İngiltere'deki Fifth Star Laboratuvarları'ndan astronomi uzmanı Jennifer Millard, "Kendi gözlerinizle gezegenleri görmek özel bir deneyimdir" diyor. "Google’da bu gezegenlerin daha çarpıcı fotoğraflarını görebilirsiniz, ancak bu gezegenlere baktığınızda, milyonlarca, milyarlarca kilometre yol kat edip retinanınıza ulaşan fotonlarla karşılaşıyorsunuz."

BU BÜYÜLEYİCİ OLAYIN DÜNYA ÜZERİNDE HERHANGİ BİR ETKİSİ OLACAK MI?

Millard, "Gezegenlerin bu pozisyonda olmalarının tesadüf olduğunu" belirtti. Bazı bilim insanları gezegen hizalanmalarının Dünya üzerinde etkiler yaratabileceğini öne sürse de, bu iddiaların çoğu bilimsel temelden yoksun veya zayıf kalmaktadır.

Ancak 2019'da yapılan bir araştırma, gezegen hizalanmalarının güneş aktiviteleri üzerinde etkili olabileceğini ortaya koydu. Güneşin 11 yıllık döngülerdeki maksimum ve minimum aktivitelerinin nedeni hâlâ net olarak açıklanamıyor.

Almanya’daki Dresden-Rossendorf’tan fizikçi Frank Stefani, Venüs, Dünya ve Jüpiter’in ortak gelgit güçlerinin bu sorunun cevabı olabileceğini düşünüyor. Gezegenlerin tek başına Güneş üzerindeki gelgit etkileri küçük olsa da, Stefani, iki veya daha fazla gezegenin Güneş ile hizalanmasının, Rossby dalgaları adı verilen gücün ortaya çıkmasına neden olabileceğini söylüyor. Rossby dalgaları, Dünya’daki hava olaylarını etkilerken, Güneş’te de benzer etkiler yaratabiliyor.

Stefani, "Rossby dalgaları Dünya’da siklonlara ve anti-siklonlara yol açıyor. Aynı dalgalar Güneş’te de var" dedi. Stefani’ye göre, Venüs, Dünya ve Jüpiter’in hizalanması, güneş aktivitelerinde 11,07 yıllık bir döngüye yol açarak güneşteki döngülerle benzer bir periyot oluşturacaktır.

Bu konuda tam bir görüş birliği olmasa da bazı bilim insanları, güneşin faaliyetlerinin zaten yıldızın kendi iç süreçleriyle açıklanabileceğini savunuyor.

Almanya’daki Max Planck Güneş Sistemi Araştırma Enstitüsü’nden güneş bilimci Robert Cameron, "Gözlemler, gezegenlerin güneş döngüsüne doğrudan etki yapmadığını gösteriyor. Senkronizasyon için bir kanıt yok" açıklamalarında bulundu.

GEZEGENLERİN HİZALANMASININ FAYDALARI

Gezegen hizalanmalarının, üzerinde tartışılmayan bir başka faydası da bilimsel gözlemler için olan katkılarıdır, özellikle Güneş Sistemi’nin keşfi açısından.

Uzak gezegenlere uzay aracı göndermek yıllar alabilir. Jüpiter gibi gezegenlerin yerçekimi, uzay aracının mesafeleri atlamasına yardımcı olabilir ve seyahat süresini önemli ölçüde kısaltabilir. NASA'nın Voyager uzay araçları bu yöntemi en iyi şekilde kullandı.

1977'de, NASA uzmanı Gary Flandro, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün'ün hizalanacağını hesapladı. Bu hizalanma, NASA'nın Voyager 1 ve Voyager 2'yi Güneş Sistemi’nin dış çeperlerine göndermesine olanak sağladı.

Voyager 1, 1979’da Jüpiter’in, 1980’de ise Satürn’ün yanından geçti. Voyager 2 ise Uranüs ve Neptün’ü 1986 ve 1989’da ziyaret etti ve bu gezegenleri ziyaret eden ilk ve tek uzay aracı oldu.

Colorado Üniversitesi’nden astrofizikçi Fran Begenal, "Bu hizalanma çok işe yaradı. Voyager 2 1980’de fırlatılsaydı, Neptün’e varışı 2010'u bulabilirdi. Kim böyle bir projeyi fonlardı ki?" dedi.

GEZEGENLERİN HİZALANMASININ EVRENSEL ÖNEMİ

Gezegen hizalanmaları, Güneş Sistemi içindeki araştırmalarla sınırlı kalmaz. Astronomlar, bu hizalanmaları evrendeki diğer gezegen sistemlerini, özellikle de dış gezegenlerin keşfi için kullanır. Bu tür dünyaları bulmanın başlıca yolu "transit metodu"dur.

Bir dış gezegen, yıldızının önünden geçtiğinde, ışığı kısılarak boyutları ve yörüngesi belirginleşir. Bu yöntem sayesinde çok sayıda dış gezegen keşfedilmiştir. Örneğin, 40 ışık yılı uzaklıktaki Trappist-1 yıldızının etrafında dönen yedi gezegen keşfedilmiştir.

Bu yöntem, gezegenlerin atmosferlerinde bulunan moleküller ve gazların da tespit edilmesine yardımcı olur. California Teknoloji Enstitüsü’nden Jessie Christiansen, "Bir gezegenin atmosferi varsa, transit sırasında ışık atmosferden geçer ve gezegenin atmosferindeki gazlar ışığı belirli dalga boylarında emer" açıklamalarında bulundu.

Büyük hizalanmalar, evrenin daha uzak bölgelerinde yapılacak gözlemler için de faydalıdır. Özellikle, galaksilerin hizalanması evrenin erken dönemlerine dair bilgi edinmemizi sağlayabilir. Yerçekimsel lens adı verilen bir süreç sayesinde, uzak galaksiler ya da yıldızlar daha yakın ve görünür hale gelir.

Christiansen, "Bunlar evrendeki dev hizalanmalar" dedi. James Webb Uzay Teleskobu gibi teleskoplar, bu tür gözlemleri yapabilmemizi sağlıyor.