Dev kara delik uyandı! Evrenin canavarında garip parlamalar kaydedildi

Kara delikler genellikle yıkım ve karanlıkla ilişkilendirilir. Ancak bu kozmik yapılar her zaman madde yutan canavarlar değildir. Uzun süre boyunca "uyuyan" yani pasif durumda kalan kara deliklerin yaşam döngüsü hakkında çok az bilgiye sahiptik. Ta ki bugüne kadar...

Bilim insanları, Dünya'dan yaklaşık 300 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan bir galaksinin merkezindeki süper kütleli kara deliğin "uyanışını" ilk defa gerçek zamanlı olarak gözlemledi ve bu gözlem sırasında tuhaf parlamalar tespit edildi. Bu önemli keşif, Nature Astronomy dergisinde yayımlanan bir makale ile duyuruldu.

SESSİZ GALAKSİ ANİDEN PARLAMAYA BAŞLADI

Virgo Takımyıldızı'nda yer alan ve "SDSS1335+0728" olarak bilinen galaksi, uzun yıllardır sessizdi. Ancak 2019 yılının sonlarına doğru gökbilimciler, bu galaksinin merkezinden beklenmedik şekilde yoğun enerji patlamalarının yayıldığını fark etti. Bu sıra dışı durum üzerine, galaksinin çekirdeği "Ansky" adıyla yeniden sınıflandırıldı ve NASA ile Avrupa Uzay Ajansı (ESA) teleskopları devreye alındı.

Avrupa Güney Gözlemevi'nden Paula Sanchez Saez'in liderliğindeki ekip, ilk gözlemlerde X-ışını emisyonlarına dair belirgin bir iz bulamamış olsa da, gözlemleri sürdürmeye devam etti. Dönüm noktası ise Şubat 2024'te yaşandı.

Kara delikler genellikle yıkım ve karanlıkla ilişkilendirilir. Ancak bu gizemli yapılar her zaman madde yutan canavarlar değildir. Uzun süreler boyunca "uyuyan" yani pasif halde kalan kara deliklerin yaşam döngüsü hakkında sınırlı bilgiye sahiptik. Ancak artık...

Bilim insanları, Dünya'dan 300 milyon ışık yılı mesafede bir galaksinin merkezinde yer alan süper kütleli kara deliğin "uyanışını" ilk defa gerçek zamanlı olarak gözlemledi ve bu süreçte garip parlamalar kaydedildi. Bu önemli bulgu, Nature Astronomy dergisinde yayımlanan bir araştırmayla duyuruldu.

GALAKSİ ANİDEN PARLAMA GÖSTERDİ

Virgo Takımyıldızı'ndaki "SDSS1335+0728" adı verilen galaksi uzun yıllar sessizdi. Ancak 2019'un sonunda gökbilimciler, galaksinin merkezinden beklenmedik şekilde parlak enerji patlamalarının yayıldığını fark etti. Bu olağanüstü durum üzerine, galaksinin çekirdeği "Ansky" olarak yeniden sınıflandırıldı ve NASA ile Avrupa Uzay Ajansı'nın teleskopları devreye sokuldu.

Avrupa Güney Gözlemevi'nden Paula Sanchez Saez liderliğindeki ekip, ilk gözlemlerde X-ışını emisyonlarına dair net bir iz bulamamış olsa da, araştırmalarına devam etti. Şubat 2024'te ise önemli bir gelişme yaşandı.

İLK KEZ DÜZENLİ X-IŞINI PATLAMALARI GÖZLEMLENDİ

Şili'nin Valparaiso Üniversitesi'nden Lorena Hernandez-Garcia, Ansky'den düzenli X-ışını patlamalarını tespit etti. Bu keşfin ardından NASA'nın Chandra, NICER ve Swift teleskopları devreye girdi. Yapılan analizler, Ansky'nin "quasiperiodic eruption" (QPE) olarak bilinen, düzenli fakat kısa süreli parlamalar yaşadığını ortaya çıkardı. Hernandez-Garcia, bu olayın açıklamasında "QPE'ler kısa ömürlü parlama olaylarıdır. Ve ilk kez uyanmaya başlayan bir kara delikte bu tür bir olayı gözlemledik" dedi.

Bilim insanları, bu parlamaların şimdiye kadar gözlemlenenlerden on kat daha uzun sürdüğünü ve on kat daha parlak olduğunu belirtiyor. Ansky'nin patlamaları, yaklaşık 4,5 günlük düzenli aralıklarla gerçekleşiyor ve her biri, daha önce gözlemlenen diğer QPE'lerden yüz kat daha fazla enerji yayıyor.

YILDIZ ÖLÜMÜ YOK, O ZAMAN BU ENERJİ NEREDEN GELİYOR?

Bu olağanüstü enerji patlamalarının, bir yıldızın kara deliğe düşmesiyle açıklanamaması bilim dünyası için şaşırtıcı bir detay. Genellikle bir yıldızın parçalanıp kara deliğe düşmeden önce oluşturduğu yığılma diskinde QPE'lere neden olduğu düşünülür. Ancak Ansky'de böyle bir yıldız kalıntısına rastlanmamış.

Yeni teorilerden biri, kara deliğin yakınındaki galaktik gazı çekerek bir yığılma diski oluşturduğu ve bu diskin içinden geçen küçük bir kozmik cismin diski rahatsız ederek şok dalgaları oluşturduğu fikridir.

Ansky'nin yeniden uyanması, gökbilimcilere sadece yeni bir gözlem fırsatı sunmakla kalmadı, aynı zamanda kara deliklerin evrimini daha iyi anlama konusunda eşsiz bir şans sağladı. Şimdiye kadar teoriler gözlemsel verilerden daha fazlayken, bu nadir gözlem sayesinde modeller gerçek verilere dayalı olarak test edilebilecek.